(VERGİ DÜNYASI DERĞİSİNİN (MAYIS-995) 166. SAYISI EKİ OLARAK YAYINLANMIŞTIR)
Mükellefin Ödevleri
Hakkı KOÇAK
Hesap Uzmanı
istanbul 1995
İÇİNDEKİLER
I- GİRİŞ………………………………………………………………………………………………….5
II- MÜKELLEFİN BİLDİRME ÖDEVLERİ ................................... 5
A- İşe Başlamayı Bildirme ................................................ 6
1- Bildirim Yapmak Zorunda Olanlar ........................... 6
2- İşe Başlama Bildiriminde Süre....................... ............ 7
3- İşe Başlamanın Belirtileri ..................................... ... 8
B- Adres, İş ve İşletmede Değişikliklerin Bildirilmesi......... . 8
1- Adres Değişikliklerinin Bildirilmesi........................ ... 8
2- İş Değişikliklerinin Bildirilmesi ............................... 9
3- İşletmede Değişikliklerin Bildirilmesi........................ 9
C- İşi Bırakmanın Bildirilmesi............................................ 9
1- İşi Bırakmanın Tanımı ve Konuya İlişkin Esaslar ....... 9
2- İşi Bırakmanın Bildirilmesinde Süre .......................... 10
3- İşi Bırakma Hükmünde Olan Haller ......................... 10
a- Tasfiye ve İflas...................................................... 10
b- Nakil ................................................................... 11
c- Ölüm ................................................................... 11
D- Bina ve Arazi Değişikliklerinin Bildirilmesi.................... 11
1 - Tahrirde Unutulan Bina ve Araziyi Bildirme ............. 11
2- Yeni inşaatları Bildirme............................................. 11
3- Bina ve Arazideki Değişikliklerin Bildirilmesi .......... 11
E- Bildirim ile İlgili Diğer Hususlar .................................... 12
1- Bildirimde Şekil (Yazılı Bildirme Esası) .................. 12
2- Bildirim Ödevinin Yerine Getirilmesinin Müeyyidesi........ 12
III- DEFTER TUTMA İLE İLGİLİ ÖDEVLER ............................... 13
A- Defter Tutmanın Amacı ................................................ 13
B- Defter Tutmak Mecburiyetinde Olanlar ....................... 13
C- Defter Tutmak Mecburiyetinde Olmayanlar (İstisnalar)... 14
D-Defter Tutma Bakımından Tüccar Sınıfları.................. 14
1- Birinci Sınıf Tüccarlar ............................................. 15
2- ikinci Sınıf Tüccarlar ............................................. 16
3- Tüccarların Sınıf Değiştirilmeleri........................... 16
E- Bilanço Esasına Göre Defter Tutma ........................... 18
1- Yevmiye Defteri ...................................................... 18
2- Defteri Kebir.............................................................. 19
3- Envanter Defteri ve Bilanço Günü ........................... 19
4- Günlük Kasa Defteri................................................ 20
F- işletme Hesabı Esasına Göre Defter Tutma .................... 21
1- İşletme Defteri ......................................................... 22
2- Günlük Perakende Satış ve Hasılat Defteri ............. 22
3- işletme Hesabı Esasında Envanter ve işletme Hesabı Hülasası ............... 22
G- Kambiyo Senetleri Defteri ............................................. 23
H- Tutulması Zorunlu Olan Diğer Defterler ....................... 25
1-Sınai Müesseselerin Tutacakları Özel Defterler......... 25
2- Diğer Müesseselerin Tutacakları Özel Defterler ...... 26
I- Serbest Mesleklerde Defter Tutma................................ 28
1- Serbest Meslek Kazanç Defteri ................................. 28
2- Özel Defterler .......................................................... 28
a- Noterlerin Tutacakları Defterler ........................... 28
b-Borsa Acentelerinin Resmi Defterleri .................. 28
c- Doktorların Protokol Defterleri ........................... 28
J- Zirai Kazançlarda Defter Tutma .................................... 28
1-Zirai Kazançların Götürü Usulde Tespiti ................ 29
2-Zirai Kazançların Gerçek Usulde Tespiti ............... 29
a- işletme Hesabı Esasına Göre Zirai Kazancın Tespiti .......... 29
b- Bilanço Esasına Göre Zirai Kazancın Tespiti ........ 29
K- Defterlerle ilgili Diğer Hususlar .................................... 30
1- Kayıt Nizamı ........................................................... 30
2- Defterlerin Tasdiki .................................................. 30
a-Tasdike Tabi Defterler .......................................... 30
b- Tasdik Makamı ve Zamanı ................................ 31
IV- VESİKALAR İLE İLGİLİ ÖDEVLER……………………………………………………………31
A- işlemlerin Tevsiki ile ilgili Esaslar.............................. 31
1- Kayıtların Tevsiki ...................................-................... 31
2- Defter Tutmak Mecburiyetinde Olmayanlarda Tevsik 32
3- Tevsiki Zorunlu Olmayan Kayıtlar ........................... 32
4- Yurt Dışı Seyahat Giderleri.................................... 32
B- Fatura ve Sevk İrsaliyesi ............................................. 33
1- Fatura...................................................................... 33
2- Sevk İrsaliyesi ......................................................... 34
3- irsaliyeli Fatura ...................................................... 35
C- Fatura Yerine Geçen Vesikalar ..................................... 36
1- Perakende Satış Vesikaları......................................... 36
Özellik Arz Eden Durumlar ................................... 36
2- Gider Pusulası ..................................................... 39
3- Müstahsil Makbuzu •..:.............................................. 39
D- Serbest Meslek Makbuzu............................................. 39
E- Ücretlere Ait Kayıt ve Vesikalar.................................... 40
1- Ücret Bordrosu...................................................... 40
2- Ücret Bordrosu Yerine Geçen Vesikalar ................ 40
F- Diğer Evrak ve Vesikalar............................................. 40
1-Taşıma irsaliyesi ve Ambar Tesellüm Fişi ................ 40
2- Yolcu Listeleri ...........................................-.............. 41
3- Günlük Müşteri Listeleri ......................................... 41
4-Muhabere Evrakı ve Diğer Vesikalar .................. 41
5- Adisyon ................................................................... 42
6- Reçeteler.................................................................. 42
7- Standart Yapı Ruhsatı .............. ..................... ............ 42
8- Döviz Alım ve Satım Belgeleri ........................... ...... 42
9- Ödünç Sözleşmesi ile Aracılık Sözleşmesi ............. . 43
V- EKİM VE SAYIM BEYANI.................................................. 43
A-Ekim ve Sayım Beyanının Amacı ........................... .... 43
B- Ekim ve Sayım Beyanının Kapsamı ........................ .... 43
C- Ekim ve Sayım Beyanının Yapılacağı Yer, Zaman ve Şekli 44
VI-VERGİ KARNESİ........................................................... 44
VII-MÜKELLEFLERİN MUHAFAZA VE İBRAZ ÖDEVLERİ .. ..... 45
A- Defter ve Belgelerin Muhafazası ............................. .... 45
B- Defter ve Belgelerin İbrazı ................................... ...... 45
VIII-MÜKELLEFLERİN DİĞER ÖDEVLERİ .......................... .. 46
IX- BEYANNAMENİN İMZALATILMASI VE/VEYA TASDİK ETTİRİLMESİ.. .46
A- Vergi Beyannamelerinin Serbest Muhasebeci ve Serbest Muhasebeci
Mali Müşavirler Tarafından imzalanması . 47
1- Beyannamelerini İmzalatacak Mükellefler ............. .. 47
2- Beyanname İmzalatma Zorunluluğunun Dışında Bırakılan Mükellefler............. .. 47
3- İmzalatma Kapsamındaki Beyannameler ......................................................... . . 48
4- Beyannameleri imzalayacak Meslek Mensupları …………………………………… ... 48
5- Serbest Muhasebeci ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlerin Sorumlulukları . .. 48
6- Müşterek ve Müteselsil Sorumluluğun Tespiti ……………………………………........ 48
7- Sözleşmenin Düzenlenmesi .................................................................................. 49
8- Beyannamelerini İmzalatmayan Mükellefler Hakkında Yapılacak İşlemler ............ 49
9- Beyannamelerin Vergi Dairesine Verilmesi .......................................................... 49
B-Vergi Beyannamelerinin Yeminli Mali Müşavirler Tarafından Tasdik Edilmesi . 49
1- Beyannamelerini Tasdik Ettirecek Mükellefler …………………………………… .... 49
2- Aktif ve Net Satış Toplamları Yükseltilen İş Kolları ……………………….…………….... 50
3- Tasdik Kapsamındaki Beyannameler ................................................................... 50
4- Tasdik Raporu Düzenleyecek Olan Yeminli Mali Müşavirler ................................ 50
5- Tasdik Raporu Düzenleyen Yeminli Mali Müşavirlerin Sorumlulukları ................... 50
6- Müşterek ve Müteselsil "Sorumluluğun Tespiti ………………………….………. ...... 51
7- Sözleşme Düzenlenmesi ....................................................................................... 51
8- Tasdik İşlemi ...................................................................................................... 51
9- Beyannamelerini Tasdik Ettirmeyen Mükellefler Hakkında Yapılacak İşlemler.......... 51
10- Tasdik Raporunun Vergi Dairesine Teslimi ...................................................... 52
11 - Yeminli Mali Müşavirlerce Yapılacak Denetim ve Denetimin Niteliği ................... 52
12- Yeminli Mali Müşavirlerin Yetkileri ...................................................................... 52
X- SONUÇ .............................................................................................................. 52
I-GİRİŞ
Bilindiği üzere, çağdaş toplumlarda devletin en önemli gelir kaynağını vergiler oluşturur. Bu nedenle devlet, topluma karşı üstlendiği görevleri yerine getirebilmek için toplumdan vergi toplamak zorundadır. Devletin vergiyi aldığı kişilere (gerçek ve/veya tüzel kişiler) mükellef denmektedir. Vergi Ka¬nunlarına göre mükellef, kendisine vergi borcu terettüp eden gerçek veya tüzel kişidir.
Türk Vergi Hukukunun dayandığı beyan sisteminin zo¬runlu bir sonucu olarak, mükelleflere, bu sistemin işlemesine olanak veren, onun temelini oluşturan belirli ödevler yüklen¬miş bulunmaktadır. Vergi Usul Kanunu'nun ikinci kitabında altı kısım halinde düzenlenmiş bulunan bu ödevleri aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür.
— Mükelleflerin bildirimde bulunmaları,
— Mükelleflerin faaliyetlerine uygun defterleri tutmaları ve tasdik ettirmeleri,
— Mükelleflerin belli vesikaları almaları-vermeleri ve kendilerinde kalanları muhafaza etmeleri,
— Çiftçilerin ekim ve sayım beyanında bulunmaları,
— Vergi Karnesi alınması
— Mükelleflerin tuttukları defterleri ile muhafaza ettikleri vesikaları yetkili mercilerce talep edilmesi halinde ibraz etme¬leri,
- Diğer ödevleri yerine getirmeleri,
— Beyannamenin imzalatılması veya tasdik ettirilmesi.
Mükelleflere yüklenen bu ödevlerin yerine getirilmesi ka¬yıtlı ekonomilerde geçerlidir. Bütün dünya ülkelerinde farklı derecelerde bulunduğu gibi ülkemizde de kayıtlı ekonomi yanında kayıtlı olmayan (kayıt dışı) bir ekonominin varlığı in¬kar edilemez. Vergi adaletinin sağlanabilmesi ve özellikle büt¬çemizin en önemli kaynağı olması nedeniyle vergi gelirinin gerekli boyutta alınabilmesi, diğer bir deyişle vergi kaçağının en az düzeye indirilebilmesi bakımından kayıt dışı ekonomi¬nin kavranması büyük önem arz etmektedir. Ancak; kayıtlı ekonominin tüm müesseseleriyle işletilemedikten sonra, kayıt dışı ekonominin kavranması da o derece anlamlı olacağından söz edilemez. Bu nedenle kayıtlı ekonomide verginin sağ-lanmasının başlangıcı olan mükellefiyetin tescil ettirilmesi, fa¬aliyetin gereklerine uygun defterlerin tutulması, belge düzeni¬ne uyulması, tutulan defter ve belgelerin muhafaza ve ibrazı, beyan dönemlerinde beyannamelerin verilmesi ile kanunlarla belirlenen esas ve usullere uygun olarak hesaplanan verginin zamanında ödenmesi daha da büyük önem arz etmektedir.
Bu yazımızın amacı, mükelleflere yüklenmiş olan ödevle¬rin Vergi Usul Kanunu’nda çok net ve açık olmasına rağ¬men, mükelleflerin bu ödevlere ilişkin yeterince bilgi sahibi olmamaları nedeniyle bu konuda uygulamada ortaya çıkan aksaklıkların giderilmesine yardımcı olmaktadır. Bu nedenle mükellefin ödevleri kanunlarımızda yapılan son değişiklikler de göz önünde bulundurularak tek tek ele alınıp ayrıntılı bir şekilde açıklanmaya çalışılacaktır.
II-MÜKELLEFLERİN BİLDİRME ÖDEVLERİ
Bildirme, Vergi Usul Kanunu'nda belirlenen vergileme ile ilgili olayların ve değişikliklerin kanunda belirtilen biçimlerde ve sürelerde mükellef tarafından vergi dairesinin bilgisine sunulmasıdır.
Sürekli mükellefiyetlerde vergi idaresi ile mükellef arasın¬da devamlı bir ilişkinin bulunması gerekir. Bu ilişkiye bağlı olarak da vergilendirme işlemleri kolaylıkla ve eksiksiz yürü¬tülür. Bu durum ise vergi dairesinin, mükellefin işe başlama¬sını, iş ve işletme ile adres değişikliklerini, işi bırakmasını za¬manında öğrenmesiyle mümkün olabilir. Bu da mükellefin bildirme ödevini eksiksiz yerine getirmesine bağlıdır.
Beyan esasına dayanan vergilerde, matrahın tespit ve be¬yanı bakımından olduğu gibi mükellefiyetle ilgili hususlar yö¬nünden de bildirme görevi mükellefe düşer.
Bilindiği üzere, Vergi Usul Kanunu'nun ikinci kitabı "Mü¬kellefin Ödevleri"ne ilişkindir. Bu ödevler Vergi Usul Kanu¬nu'nun 153 ilâ 170. maddelerinde düzenlenmiştir. Buna göre, mükelleflerce yapılacak "Bildirimler" konuları itibariyle şöyle sıralanabilir.
— İşe başlamayı bildirme
— Adres, işve işletmedeki değişikliklerin bildirilmesi
— işi bırakmanın bildirilmesi
— Bina ve arazi değişikliklerinin bildirilmesi
Yukarıda belirtilen bildirimler, mükellef ile vergi dairesi arasında sürekli bir ilişki kurarak, vergilendirme işlemlerinin kolaylıkla ve eksiksiz olarak yürümesini sağlar. Söz konusu bil¬dirim konularından "Bina ve arazi değişikliklerinin bildirilmesi" hariç diğerleri ticari, mesleki veya zirai faaliyet çerçevesin¬de yapılan bildirimleri kapsar.
A - İŞE BAŞLAMAYI BİLDİRME
İşe başlama; gerçek ve tüzel kişilerin ticari ve sınai bir işle j ilgili olarak bilfiil çalışmaya veya mesleki bilgiye, ilime ve ihtisasa dayanan meslek ve sanatını icra edilmesidir. Vergi Usul § Kanunu'nun 153. maddesi hükmü ile mükellefler işe başlama- j yi vergi dairesine bildirmeye mecbur kılınmışlardır. Bu du¬rumda, mükellefler işe başladıklarını kendiliğinden mıntıka¬sında bulundukları vergi dairesine bildireceklerdir.
1- Bildirim Yapmak Zorunda Olanlar
Vergi Usul Kanunu'nun 153. maddesinde, işe başlamayı bildirmek zorunda olan kişiler, işe başlama olayına bağlana¬rak belirtilmiştir. Öte yandan işe başlama, işi bırakma, iş ve iş¬letmedeki değişiklikleri bildirmek zorunda olan kişiler Vergi Usul Kanunu'nun ilgili maddelerinde ayrı ayrı belirtilmiştir. Fakat, adres değişikliği dışında bildirim yapmak zorunda olan¬lar VUK'nun 153. maddesinde belirtilmiş bulunan aynı grup kişilerdir. Anılan maddede yer alan mükellefler şunlardır.
— Vergiye tabi ticaret ve sanat erbabı,
— Serbest meslek erbabı,
— Kurumlar vergisi mükellefleri
— Kollektif ve adi şirket ortaklarıyla komandit şirketlerin komandite ortakları.
Yukarıda belirtilen ticaret ve sanat erbabı ile serbest mes¬lek erbabı gerçek usulde (bilanço veya işletme hesabı esasına göre) vergiye tabi olan mükelleflerdir. Diğer taraftan, kazanç¬ları götürü usulde tespit edilenlerin (-ki bunlar, götürü usule tabi ticaret ve sanat erbabı, götürü serbest meslek erbabı İle ücret sahipleridir.) işe başlamayı bildirme mecburiyetleri yok¬tur. Bunların, vergi karnesi almak için vergi dairesine müracaatları işe başlamayı bildirme yerine geçer. Ayrıca, komandit şirketlerin komandite ortakları ile zirai kazanç sahibi çiftçile¬rin işe başlama bildiriminde bulunma mükellefiyetleri bulun¬mamaktadır.
Kurumlar Vergisi mükellefleri Kurumlar Vergisi Kanu¬nu'nun 1. maddesinde belirtilmiştir. Buna göre, sermaye şir¬ketleri (Anonim, limited ve hisseli komandit şirketleri ile aynı nitelikteki yabancı kurumlar), Sermaye Piyasası Kanunu'na göre kurulan yatırım fonları Kurumlar Vergisi Kanunu ve Gelir Vergisi Kanunu'nun uygulamasında sermaye şirketi olarak ad-dolunurlar, kooperatifler,'kamu müesseseleri, dernek ve vakıf¬lara ait iktisadi işletmeler ve iş ortaklıkları kurumlar vergisi mükellefidirler. Söz konusu, belirtilen bu mükellefler işe başla¬dıklarında keyfiyeti ilgili vergi dairesine bildirmek zorundadır¬lar.
Kollektif ve adi şirketlerin ortaklarıyla komandit şirketlerin komandite ortakları da işe başladıklarında bunu vergi dairesi¬ne bildirmek zorundadırlar. Komandit şirketlerin komandite ortakları sınırsız sorumlu, komanditer ortakları ise koydukları sermaye ile sınırlı sorumludurlar.
Diğer taraftan, bildirimlerin yapılacağı vergi dairesinden sadece Maliye Vergi Dairesi anlaşılmaması gerekir. Bu, duru¬muna göre bir belediye vergi dairesi olabileceği gibi bir il özel idaresi vergi dairesi de olabilir. Örneğin; bir doktor açtığı mu¬ayenehanesi için devlete ait vergiler yönünden Maliye Vergi Dairesine, belediye gelirleri yönünden de (levha resmi gibi) belediye vergi dairesine bildirimde bulunacaktır. Bir taş ocağı işleticisi ise durumu Maliye Vergi Dairesi ile birlikte il Özel İdare Saymanlık Müdürlüğüne de bildirecektir. Bilindiği üzere taş ocağı resmi, bir il özel idare geliridir.
2- İşe Başlama Bildiriminde Süre
1.1.1986 öncesinde, işe başlamayı bildirmede süre işe başlanma tarihinden itibaren biraydı. Vergi Usul Kanunu'nun bu düzenlemeyi öngören 168. maddesi 3239 sayılı kanunla değiştirilerek bu kuraldan vazgeçilmiş ve işe başlama ile ilgili bildirimin "işe başlamadan önce" yapılması hüküm altına alın¬mıştır. Yapılan bu düzenleme ile yoklama sonucu faaliyeti tes¬pit edilenlerin "henüz işe başlayalı bir aylık süre geçmemiş ol¬duğu" şeklinde saptırma bir mazeretin arkasına sığınmaları önlenmek istenmiştir. Buna göre mükellefler işe başlamadan önce ilgili vergi dairesine (Gelir vergisinde mükellefin ikametgâhının bulunduğu mahal vergi dairesine, iş yeri ve ikametga¬hı ayrı vergi daireleri bölgesinde bulunan mükellefler, Maliye Bakanlığı'nca uygun görüldüğü takdirde ve mükellefe önce¬den bildirmek şartıyla iş yerinin bulunduğu vergi dairesine, Kurumlar Vergisinde, kurumun kanuni veya iş merkezinin bu¬lunduğu yerdeki vergi dairesine) işe başlandığını bildirecekler¬dir.
Ancak bu yeni düzenleme, ticaret şirketleri ve ticari pla¬kalı araçlarla ilgili mükellefiyet tesis ettireceklerin, hangi tarih¬ten itibaren işe başladıklarının kabul edilmesi gerekeceği hu¬susunda tereddütler doğması nedeniyle, Maliye Bakanlığınca yayımlanan 173 sıra no.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği'yle bu konuya açıklık getirilmiştir. Anılan tebliğe göre;
— Ticaret siciline tescili müteakip tüzel kişilik kazanacak şahıs veya sermaye şirketleri, ticaret siciline kaydolunmadan önce veya ticaret siciline kaydolunmak üzere başvurulduğu gün;
— Ticari plakalı nakil vasıtası sahipleri;
• Taşıtın faturalı olarak plakasız yeni satın alınmasında, trafik şube veya bürolarına tescil ettirilmeden önce,
• Taşıtın plakalı olarak elden noter senedi ile satın alın¬masında, noter senedinin yapılmasından önce veya noter se¬nedinin yapıldığı gün,
işe başlama bildiriminde bulunulacaktır.
Yazılı bildirimler bizzat ilgili vergi dairesine yapılabileceği gibi bildirimin posta ile taahhütlü olarak gönderilmesi de mümkündür. Bu takdirde bildirimin postaya verildiği tarih ver¬gi dairesine verilme tarihi kabul edilecektir.
Bu bildirimler üzerine vergi dairesince mükellefiyet tesis edilerek hesap numarası verilecektir.
3- İşe Başlamanın Belirtileri
Ticari, sınai, zirai ve mesleki faaliyette bulunan mükellef¬lerin davranışları, uygulamaları v.b. fiilleri onların işe başla¬dıklarına dair delil teşkil eder. Bunun üzerine, vergi daireleri¬nin ilgili memurları harekete geçerek mükellefiyet kayıtlarının kontrollerini ve yapılmamış tescillerin yapılmasını sağlar,
İşe başlamaya ilişkin belirtiler faaliyetlerin sergiledikleri özellikler dikkate alınarak tüccarlar ve serbest meslek erbabı yönünden iki başlık şeklinde ele alınacaktır.
a) Tüccarlarda İşe Başlamanın Belirtileri
Tüccarlar için aşağıdaki hallerden her hangi biri "işe baş¬lamayı" gösterir;
i) Bir işyeri açmak (iş yeri açmaktan maksat belli bir yerde bilfiil ticari veya sınai faaliyete geçmek demektir. Bir yerin ne maksatla olursa olsun sadece tutulmuş olması veya içinde ter¬tibat veya tesisat yapılmakta bulunması iş yerinin açıldığını göstermez.)
ii) Bir iş yeri açılmamış olsa bile ticaret siciline veya mes¬leki bir teşekküle kaydolunmak,
iii) Kazançları götürü usulde tespit edilen tüccarlar için iş¬le bilfiil uğraşmaya başlamak (VUK Md.154).
b) Serbest Meslek Erbabında İşe Başlamanın Belirtileri
Serbest Meslek erbabında, tüccarlardan farklı olarak, iş yeri açmak (muayenehane, yazıhane gibi) ve faaliyette bulun¬ma şartları- birlikte aranmamış, dolayısıyla bunlardan birinin mevcudiyeti serbest meslek erbabının işe başladığını göster¬mek açısından yeterli görülmüştür. Serbest meslek erbabı için aşağıdaki hallerden herhangi biri "işe başlamayı" gösterir.
i) Muayenehane, yazıhane, atölye gibi özel işyerleri aç¬mak,
ii) Çalışılan yere tabela, levha gibi mesleki faaliyette bu-lunduğunu ifade eden alametler asmak,
iii) Her ne şekilde olursa olsun devamlı olarak mesleki fa¬aliyette bulunduğunu gösteren ilanlar yapmak,
iv) Serbest olarak mesleki faaliyette bulunmak üzere mes¬leki teşekküllere kaydolunmak ( VUK Md.155).
Ancak, mesleki teşekküllere kaydolan fakat görevleri ve¬ya durumları gereği bilfiil mesleki faaliyette bulunamayacak olanlar, bu durumlarını vergi dairesine bildirmek mecburiye¬tindedirler. Bu bildirim serbest meslek erbabını, defter tutma ve beyanname verme sorumluluğundan kurtarır. Aksi takdir¬de, beyanname verilmediği gerekçesiyle tarhiyata muhatap olabilirler.
Yapılan açıklamalarda yer alan işyeri kavramı, Vergi Usul Kanunu'nun 156. maddesinde açıklanmıştır. Burada işyeri, bütün vergi uygulamasına yönelik olarak ele alınmıştır. Buna göre, bir yerin iş yeri sayılabilmesi için, bu yerin ticari, sınai, zirai veya mesleki bir faaliyetin icrasına tahsis edilmesi veya bu faaliyetlerde kullanılması gerekir. İş yerinin mevcudiyeti işe başlamanın belirtisi olarak en büyük işleve sahiptir. Ayrıca verginin tarhı açısından iş yerinin büyük önemi vardır.
B - ADRES, İŞ VE İŞLETMEDE DEĞİŞİKLİKLERİN BİLDݬRİLMESİ
1- Adres Değişikliklerinin Bildirilmesi
Mükelleflerin zaman içerisinde meydana gelecek olan ad¬res değişikliklerinin ilgili vergi dairesine bildirmeleri mecburi¬dir. (VUK Md.157) Söz konusu maddede, bilinen iş yeri ve ika¬met adresleri deyimi kullanılmıştır. Bilinen adreslerin hangile¬ri olduğu aynı kanunun 101. maddesinde açıklanmıştır. Bu adresler; işe başlama, işi bırakma, dilekçelerde beyannameler¬de, yoklamalarda, tutanaklarda, bina ve arazi tahrir varakala-rında tespit edilen adreslerdir. Adres değişikliklerini bildirmek zorunda olan mükellefler, daha önce belirtilen işe başlamayı bildirmek zorunda olanlarla aynıdır.
Kazançları götürü usulde tespit edilen mükelleflerin adres değişikliklerini vergi karnelerine yazdırmaları, değişikliği bil¬dirme yerine geçer. Bunların ayrıca adres değişikliklerini vergi dairesine bildirmelerine gerek yoktur.
Adres değişiklikleri sadece aynı vergi dairesinin mıntıkası (yetki alanı) içinde söz konusu olabilir. Eğer yeni adres başka bir vergi dairesinin mıntıkasına girmişse bu durum, önceki (ayrılan) vergi dairesi açısından işi bırakma, yeni (gidilen) ver¬gi dairesi açısından işe başlamayı ifade eder. (VUK Md.163)
Bu nedenle defterlerin kapatılıp yeniden açılması icap eder. (VUK Md.174) Ancak dönem kazancının tümü yeni vergi dai¬resine beyan edilir. Adres değişikliği, işi bırakma-işe başlama hükmünde sayılması sadece bildirme mükellefiyeti ile ilgilidir. Yani, bir kurumun vergi dairesi mıntıkası değiştiği gerekçesiy¬le tasfiyeye girmesi söz konusu değildir.
Adres değişikliklerinin bildirilmesinde süre, bu konudaki bildirimin, değişikliğin vuku bulduğu tarihten itibaren bir ay içinde yapılması gerekir. (VUK Md.168)
2- İş Değişikliklerinin bildirilmesi
Vergi Usul Kanunu'nun ilgili hükümleri uyarınca işe baş-ladıklarını bildiren mükellefler, yeni bir vergiye tabi olmayı, mükellefiyet şeklinde değişikliği ve mükellefiyetten muaflığa geçmeyi gerektirecek surette işlerinde meydana gelecek deği¬şiklikleri ilgili (bağlı bulunulan) vergi dairesine bildirmek mec¬buriyetindeler. (VUK Md. 158) Örneğin, dar mükellefiyet esa¬sına göre vergilendirilen bir kurumun kanuni merkezini Tür-kiye'ye getirmesi halinde mükellefiyet şeklinde değişiklik vu¬ku bulmuştur, artık tam mükellefiyet esasına göre vergilendiri¬leceğinden bu değişikliği bağlı bulundukları vergi dairesine bildireceklerdir.
İş değişikliklerinin bildirilmesinde süre, bu konudaki bil¬dirimin değişikliğin vuku bulduğu tarihten itibaren bir ay için¬de ilgili vergi dairesine yapılması gerekir. (VUK Md.168)
3- İşletmede Değişikliklerin Bildirilmesi
İşletmede değişiklik, işletmeyi veya teşebbüsü oluşturan çeşitli iş yerlerinden birinin terk edilmesi veya yeni bir iş yeri¬nin açılmasıyla ilgilidir. Diğer taraftan, mükellefin öteden beri uğraştığı bir işten, başka yeni bir işe girişmesi işletmede değişikliği değil yeni bir işe başlama sayılır. O hâlde işletmenin, daha önceden vergi dairesine bildirilmiş olan şubelerinin bi¬rinin veya bir kaçının kapatılması veya şubelerine ek olarak yeni şubeler açılması işletmede değişiklik olup bu durumun bağlı bulunulan vergi dairesine bildirilmesi mecburidir. (VUK Md.159)
İşletme değişikliklerinin bildirilmesinde süre, bu konudaki bildirimin, değişikliğin vuku bulduğu tarihten itibaren bir ay içinde yapılması gerekir. (VUK Md.168)
C- İŞİ BIRAKMANIN BİLDİRİLMESİ
1 - İşi Bırakmanın Tanımı ve Konuya İlişkin Esaslar
Vergi Usul Kanunu'nun 153. maddesine göre işe başla¬mayı bildirmek mecburiyetinde olan mükelleflerden (-ki bun¬lar; vergiye tabi ticaret ve sanat erbabı, serbest meslek erbabı, Kurumlar Vergisi mükellefleri, kollektif şirket ve adi şirket or¬takları ile komandit şirketlerin komandite ortaklarıdır.) İşi bıra¬kanlar bu durumu bağlı bulundukları vergi dairesine bildir¬mek mecburiyetindedirler.
Kazançları götürü usulde tespit edilenlerin (-ki bunlar; ta¬cir, esnaf, serbest meslek erbabı olabilir) işi bıraktıklarını vergi karnelerine yazdırmaları işi bırakma bildirimi yerine geçer.
İşi bırakma, vergiye tabi olmayı gerektiren muamelelerin tamamen durdurulması ve sona ermesidir. Bu tanımda, işi bı¬rakma, birtakım belirtilere veya şekli unsurlara değil, tama¬men fiili duruma bağlanmıştır. Ancak, işin bırakılmış sayılma¬sını gerektiren fiili durumun ne zaman tekemmül etmiş olaca¬ğı pek açık değildir. Buna göre, örneğin imalatçı bir işletme¬nin (tacir) işi bırakmış sayılması için, hammadde alışlarını (te-darik) durdurması yeterli değil aynı zamanda üretmiş olduklarını ve stoklarını tamamen elden çıkarmış (satmış) olması ge¬rekir. Aynı şekilde kurumlar vergisi mükelleflerinde mükellefi¬yetin kalkması için tasfiyenin sonuçlanması yani vergiye tabi muamelelerin tamamen sona ermesi gerekir. Bu nedenle işle¬rin her hangi bir nedenle geçici bir süre durdurulması işi bı-rakma sayılmaz.
2 - İşi Bırakmanın Bildirilmesinde Süre
İşi bırakan mükellefler, işi bıraktıkları tarihten itibaren bir ay içerisinde bu durumu bağlı bulundukları vergi dairesine bildirmek mecburiyetindedirler (VUK Md. 168)
Dar mükellefiyet esasında vergiye tabi olanların, Türkiye’yi terk etmeden önce, vergiye tabi işlemlerini tamamen sona erdirmeleri zorunludur. Türkiye'deki işletmeye dahil sabit ve döner değerlerden yurt dışına götürülenlerin, işletmeden sa¬hiplerce çekilen kıymet olarak değerlemeye tabi tutulması ve bu suretle doğan kazancın vergisinin ödenmesi gerekir. Öte yandan dar mükellefiyete tabi kurumlarda tasfiye hükümleri uygulanmamaktadır. Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 21. mad¬desinde, dar mükellefiyette, vergi muhatabının Türkiye'yi terk etmesi halinde terke takaddüm eden 15 gün içinde kurumlar vergisi beyannamesinin verileceği hüküm altına alınmıştır.
3 - İşi Bırakma Hükmünde Olan Haller
a) Tasfiye ve İflas
Bilindiği üzere, tacir gerçek ve tüzel kişiler iflasa tabidir. İflasın şartları İcra ve İflas Kanunu'nda yer almaktadır. Ticaret şirketlerinin tasfiyesine ilişkin hükümler ve iflas nedenleri ise Türk Ticaret Kanununda yer almaktadır. Kurumlar vergisine tabi olan kurumların tasfiyesine ilişkin usul ve esaslar KVK'nda belirtilmiştir. Kurumlar vergisine tabi olmayan, ancak tüzel kişiliği bulunan şahıs şirketlerinin tasfiye edilmesin¬de ise, VUK ve TTK'nun genel hükümleri uygulanır.
Tasfiye ve iflas halinde, işlemler tamamen durmaz, tasfi¬ye ve iflas amacıyla sınırlı kalmak şartıyla işlemler yürütülür. Vergi mükellefiyeti, tasfiye ve iflas halinde vergi ile ilgili mua¬meleler tamamen sona erinceye kadar devam eder. Tasfiye¬den anlaşılan, tüzel kişi kuruluşun aktif kalemlerin paraya (na¬kit) çevrilmesi, alacakların tahsil edilmesi, borçların ödenmesi ve herhangi bir bakiye kalması halinde ortaklara dağıtılması-dır. Tasfiye halinde tasfiye memurları, iflas halinde, iflas idare¬si mükellefin yapacağı veya yapması gereken görevleri yapar. Örneğin; bildirimde bulunulması, defter ve belgelerin tutulması, muhafazası, ibrazı beyannamenin verilmesi gibi.
Ayrıca, VUK'nun 162. maddesinde belirtildiği üzere, tas¬fiye memurları veya iflas idaresi;
— Tasfiye veya iflas kararlarını,
— Tasfiyenin veya iflasın kapandığını, vergi dairesine ayrı ayrı bildirmeye mecburdurlar.
İşi bırakmada olduğu gibi burada da bildirimin söz konusu olayların meydana geldiği tarihten itibaren bir ay içerisinde yapılması mecburidir.
b) Nakil
VUK'nun 163. maddesi iş veya teşebbüsün naklini iki kıs¬ma ayırmıştır. Bunlardan birincisi, iş veya teşebbüsün aynı vergi dairesi mıntıkasından (yetki alanı) bir yerden diğer bir yere nakledilmesi ki bu adres değişikliği olarak nitelendiril¬miştir. İkincisi ise iş veya teşebbüsün vergi dairesi mıntıkası dışına çıkarılması ki bu durum, birinci vergi dairesi açısından işi terk, ikinci (gidilen yer) vergi dairesi açısından işe başlama olarak kabul edilmiştir.
Vergilendirme dönemi içerisinde nakledilen iş veya te¬şebbüs ile ilgili olarak, mükellef bağlı bulunduğu nakilden ön¬ceki vergi dairesine kist döneme ilişkin beyanname vermesi söz konusu değildir. O halde mükellef en son mükellefiyet kaydının bulunduğu (yeni naklolunan) vergi dairesine verece¬ği beyannamesinde tüm gelirlerini toplayıp beyan edecektir. Burada da bildirme süresi bir aydır.
c) Ölüm
Mükellefin ölümü işi bırakma hükmündedir. Ölüm halin¬de mükellefe veya vergi sorumlusuna düşen görevler, bunların mirası reddetmemiş olan kanuni ve mansup mirasçıları tara¬fından yerine getirilir. Ancak bilindiği üzere, Medeni Kanuna göre mirasçılar üç ay içerisinde mirası reddedebilirler. Bu üç aylık süre içerisinde mirası reddetmemiş olan mirasçılardan herhangi birisinin, ölüm ile işin bırakılmış olduğunu ilgili ver-gi dairesine sonraki bir aylık süre içinde bildirmesi diğer mi¬rasçıları bu sorumluluktan kurtarır. Buna göre mirasçılara dü¬şen ödevlerin yerine getirilmesinden bildirme ve beyanname verme süreleri üç ay uzatılır. Bu nedenle ölüm bildirimi, dört ay içinde yapılması gerekir. (VUK Md.12 ve 16)
D - BİNA VE ARAZİ DEĞİŞİKLİKLERİNİN BİLDİRİLMESİ
1 - Tahrirde Unutulan Bina ve Araziyi Bildirme
Mükellefler, genel tahrirde unutularak yazılmamış olan bina ve araziyi (arsalar dahil) tahrir neticelerine göre verginin alınmaya başlandığı mali yılın sonuna kadar vergi dairesine bildirmeye mecburdurlar. (VUK Md.165)
Öte yandan Belediyelerce alınan emlak vergisi (bina,arazi ve arsalar için) beyan esasına (genel beyan dönemleri itibariy¬le) dayandırıldığından söz konusu 165.. maddede belirtilen "Tahrirde Unutulan Bina ve Araziyi Bildirme" hükmünün gü¬nümüzde uygulanabilirliği bulunmamaktadır.
2- Yeni İnşatları Bildirme
Mükellefler, şehir ve kasabalarda yeni inşa ettirdikleri bi¬naları ve inşaat bitmeden kullanılmaya başlanan kısımlarını vergi dairesine bildirmeye mecburdurlar.(VUK md.166)
Ayrıca, mevcut binalara yapılan ilaveler ve konulan sabit istihsal tesisleri ile asansör ve kalorifer tesisleri de yeni inşaat olarak kabul edilmektedir. Çünkü, bu gibi haller vergi nev'i ve matrahını değiştiren haller olduğundan bu gibi değişikliklerin ilgili vergi dairesine (ilgili belediyeye) bildirilmesi gerekmekte¬dir.
Buradaki bildirme süresi, yeni inşaatlar inşaatın bittiği ta¬rihten, inşaat kısmen kullanılmaya başlamışsa bu tarihten iti¬baren, iki aydır. Bu nedenle mükelleflerin bu süre içerisinde durumu ilgili vergi dairesine (belediye vergi daireleri dahil) bildirmesi gerekir.
3- Bina ve Arazideki Değişikliklerin Bildirilmesi
Mükellefler, bina ve arazilerde (arsalar dahil) vergi nev'i ve nispetinde etkisi olan değişiklikleri, bu değişikliklerin meydana geldiği tarihten itibaren iki ay içerisinde ilgili vergi daire¬sine (ilgili belediyeye) bildirmeye mecburdurlar.
Mükelleflerin bildirmek mecburiyetinde bulundukları de-ğişiklikler; mevcut binalarda meydana gelen değişiklikler (-ki bunlar, yanma, yıkılma, kullanım tarzındaki değişiklikler, mu¬afiyetten çıkma, taksim ve ifraz gibi hallerdir), geliri olan bir arsanın gelirsiz bir hale gelmesi veya geliri olmayan bir arsa¬nın gelir getirir bir hale gelmesidir.
E - BİLDİRİM İLE İLGİLİ DİĞER HUSUSLAR
1 - Bildirimde Şekil (Yazılı Bildirme Esası)
Bildirmeler yazılı olur; yalnız defter tutmaya mecbur ol¬mayan mükelleflerden okuma ve yazması olmayanlar bildir¬meleri sözle yapabilir. Sözlü bildirmeler tutanakla tespit olu¬nur. (VUK Md.169)
Bildirmelerin yazılı olacağı genel kural olmakla birlikte ülkemizde okuma-yazma oranı düşük olması nedeniyle, oku¬ma ve yazmaları olmayan ve defter tutmak zorunda da olma¬yan mükellefler bildirmelerini sözlü yapabileceklerdir. Ancak, sözle yapılan bildirimler vergi dairelerince bir tutanağa bağla¬narak belgelendirilecektir.
Yazılı şekilde yapılan bildirimler, ilgili vergi dairesine mü¬kellef veya vekili tarafından elden tevdi edilebileceği gibi, posta ile taahhütlü olarak da gönderilebilir. Bildirim posta ile yapıldığı takdirde, bildirimin postaya verildiği tarih vergi dai¬resine verildiği tarih kabul edilir. (VUK Md.170)
2 - Bildirim Ödevinin Yerine Getirilmemesinin Müeyyidesi
Bildirim mecburiyetlerinin yerine getirilmemesi veya sü¬resi içinde bildirimlerin yapılmamış olması aşağıda belirtilen usulsüzlük cezalarının kesilmesini gerektirir.
— İşe başlama bildirimlerinin hiç yapılmaması veya VUK'nun 168. maddesinde belirtilen süreler içinde yapılma¬ması halinde mükellefe birinci derece usulsüzlük cezası kesilir.
— Diğer bildirimlerin zamanında veya hiç yapılmaması halinde mükellefe ikinci derece usulsüzlük ceza'sı kesilir.
Mükelleflerin adına kesilecek usulsüzlük cezalarının mik¬tarını, mükellef grupları itibariyle ayrıntılı olarak gösteren tab¬lo Vergi Usul Kanunu'nun ekinde yer almaktadır.
Yukarıda belirtilen bildirimlerden herhangi birinin yapıl¬maması aynı zamanda vergi ziyaınada sebebiyet vermişse, bu durumda söz konusu usulsüzlük cezaları VUK'nun 366. mad¬desi uyarınca/kesilecek kaçakçılık, ağır kusur veya kusur ce¬zası ile mukayese edilir ve sadece miktar itibariyle en ağırı ke¬silir. Örneğin, VUK'nun mük. 347 /5. maddesine göre, ticari, zirai ve mesleki kazançlarla ilgili faaliyetlerin vergi dairesinin bilgisi dışında bırakılması, ağır kusur cezasını gerektiren bir fi¬ildir. (' Daha önceki açıklamalarımızda yer aldığı üzere, mü¬kellefler başladıkları faaliyeti veya açtıkları şube, mağaza gibi işyerlerini vergi dairesine bildirmek mecburiyetindedirler. Bu¬na uyulmaması birinci derece usulsüzlük cezasının kesilmesi¬ni gerektirir. Ancak, bildirmeme durumu söz konusu faaliyet¬ten doğan kazançla ilgili tarh zamanını geçtiği takdirde ağır kusur fiili işlenmiş olur ve ağır kusur cezasının kesilmesini ge¬rektirir.
() VUK'nun mük.347. maddesi 1.1.1995 tarihinde yürürlüğe girmek üzere, 4008 sayılı Kanunla değiştirilmiştir. Bu kanunla değiştirilmeden önce 5. bent hükmü VUK'nun 344 17. maddesinde belirtilen kaçakçılık fiili olarak sayılmıştı.
III- DEFTER TUTMA İLE İLGİLİ ÖDEVLER
A - DEFTER TUTMANIN AMACI
Gelir elde etmek üzere faaliyette bulunan ticari, sınai, zi¬rai ve mesleki nitelikteki işletmeler, nasıl kurulmuş olurlarsa olsunlar yaptıkları işlemleri belli kurallara göre yapmaları bir zorunluluktur. Bu hem kendi gidişatlarının bilinmesi açısın¬dan gerekli hem de toplumu oluşturan devletin koymuş oldu¬ğu kuralların bir sonucudur. Çünkü, her şeyden önce, işletme sahibi; faaliyetiyle ilgili alışları, satışları giderleri, gelirleri, borçları, alacaklarının tümünü kafasında tutamayacağından bunları belli kurallar çerçevesinde defterlere kaydetmek duru¬mundadır. Diğer taraftan günümüz çağdaş devletlerinin en büyük gelir kaynağı olan vergilerin sağlıklı bir şekilde alınma¬sını temin etmek için devletlerin ekonomik faaliyetleri belirli belgelere bağlaması ve bu faaliyetleri defter ve belgelerde ta¬kip etmesi zorunludur. Ayrıca, ticari yaşamın belli bir hukuk düzeni içinde işlemesi bağlayıcı kuralların varlığına bağlıdır. Aksi takdirde haksız uygulamalar ve karmaşa doğar.
Defter tutmanın amacı ve tutulacak defterlerle ilgili ola¬rak, Türk Ticaret Kanunu'nda gerekli düzenlemeler mevcuttur. Biz burada, Vergi Usul Kanunu'ndaki düzenlemeler üzerinde duracağız. VUK'nun 171. maddesine göre, mükelleflerin tuta¬cakları defterleri vergi kanunları uygulaması bakımından aşa¬ğıda belirtilen amaçları sağlayacak şekilde tutmaları gerek-mektedir.
— Mükellefin vergi ile ilgili servet, sermaye ve hesap du¬rumunu tespit etmek,
— Vergi ile ilgili faaliyet ve hesap neticelerini tespit et¬mek,
— Vergi ile ilgili işlemleri belli etmek,
— Mükellefin vergi karşısındaki durumunu hesap üzerin¬den kontrol etmek ve incelemek,
— Mükellefin hesap ve kayıtlarının yardımıyla üçüncü şa¬hısların vergi karşısındaki durumlarını (emanet mahiyetindeki değerler dahil) kontrol etmek ve incelemek.
Defter kayıtları ve belgelerin bu amaç ve unsurlarından herhangi birini karşılamaması, sıhhatli bir vergi incelemesi için yetersiz sayılmasını ve kazancın tümü ile veya kısmi ola¬rak takdirini gerektirir. Örneğin, ticari işletmeye dahil emtia mevcudunun defterlerde yanlış gösterilmesi, inceleme sırasın¬da da tam olarak tespit edilememesi halinde, mükellefin vergi ile ilgili servet, hesap, muamele durumları bakımından, defter kayıtları yetersiz sayılarak, kazanç re'sen takdir suretiyle belli edilir. Kaldı ki Vergi Usul Kanunu'nun 30/3. maddesinde hü¬küm altına alındığı üzere, mükelleflerin, VUK'na göre tutul¬ması zorunlu olan defterlerin hepsi veya bir kısmını tutmamış olmaları re'sen takdir nedenidir. Genel olarak defter tutmanın ikili bir fonksiyona sahip olduğu ortaya çıkmaktadır. Defterler hem mükellef beyanının dayanağını teşkil etmekte, hem de vergi idaresince denetime esas alınmaktadır.
B - DEFTER TUTMAK MECBURİYETİNDE OLANLAR
Defter tutmanın amacı açıklanırken, devletin, ekonomik faaliyetleri belirli belgelere bağlaması ve bu faaliyetleri defter ve belgelerde takip etmesinin zorunlu olduğunu belirtmiştik. Çünkü, kontrol ancak bu şekilde temin edilebilir. Vergi Usul Kanunu'na göre, defter tutma mecburiyeti mükelleflerin tacir olup olmadıkları veya ticaret şirketi veyahutta iktisadi kamu müessesesi olmak gibi hukuki yapıları göz önünde bulunduru¬larak belirlenmiştir.
Vergi Usul Kanunu'nun 172. maddesine göre, aşağıda sa¬yılan gerçek ve tüzel kişiler bu kanunun (VUK) esaslarına göre defter tutmaya mecburdurlar.
1. Ticaret ve Sanat erbabı (tüccarlar, esnaflar, adi ortaklık¬lar),
2. Ticaret şirketleri (kollektif, komandit,limited, anonim ve kooperatif şirketler),
3. İktisadi kamu müesseseleri,
4. Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler,
5. Serbest meslek erbabı,
6. Çiftçiler.
İktisadi kamu müesseseleriyle dernek ve vakıflara ait ikti¬sadi işletmeler defter tutma bakımından tüccarların tabi oldu¬ğu hükümlere tabidirler. İktisadi kamu müesseseleri, devlete, özel idarelere, belediyelere ve diğer kamu idarelerine ve mü¬esseselerine ait veya tabi olup faaliyetleri devamlı bulunan ve sermaye şirketi ile kooperatif mahiyetinde olmayan ticari, sı¬nai, ve zirai işletmelerdir.
Türkiye'de stopaj suretiyle vergilendirilmiş kazanç elde eden dar mükellefiyete tabi kurumların beyanname vermeleri¬nin ihtiyari olması onların defter tutmayacağı anlamına gel¬mez. Dar mükellefiyette stopaj suretiyle vergilendirilen ku¬rumlar da defter tutmak mecburiyetindedirler.
Madde metninde açıkça belirtilmemekle birlikte iş ortak¬lıkları ile Yatırım Fonları ve Ortaklıkları da defter tutmak mec¬buriyetindedirler.
C- DEFTER TUTMAK MECBURİYETİNDE OLMAYAN¬LAR (İSTİSNALAR)
Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre, her çeşit verginin mükellefi defter tutmak mecburiyetinde değildir. Bunların, bir kısmı defter tutmak mecburiyetinin dışına çıkarılmışlardır. Nedeni ise, nispeten dar bir faaliyet çerçevesinde işlerini yü¬rüten ve bunun sonucu olarak düşük gelir elde edenler ile vergiden muaf bulunan mükelleflerin defter tutmalarına gerek görülmemesidir. Vergi Usul Kanunu'nun 173. maddesine gö¬re, aşağıda sayılan gerçek ve tüzel kişiler defter tutmak mec¬buriyetinde değildirler.
1. Gelir vergisinden muaf olan esnaf ve çiftçiler,
2. Gelir Vergisi Kanunu'na göre kazançları götürü olarak tespit edilenler ile götürü gider usulüne tabi olan çiftçiler,
3. Kurumlar Vergisinden muaf olan;
— İktisadi kamu müesseseleri,
— Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler.
Yukarıdaki istisna hükümleri, gelir veya kurumlar vergi¬sinden muaf olmakla beraber diğer vergilerden birine tabi olan ve bu vergileri götürü usulde tespit edilmeyen mükellef¬lerin muaf olmadıkları vergiler için tutacakları defterlere şü¬mulü yoktur. (VUK Md.173) Yani, bu mükelleflerden gelir ve kurumlar vergisi mükellefiyeti dışında diğer vergiler yönünden matrahı gerçek usulde belirlen
